W 2021 roku przypada 70. rocznica powołania Specjalnego Komitetu Śledczego Kongresu Stanów Zjednoczonych do Zbadania Zbrodni Katyńskiej, tzw. „Komitetu Maddena”
Na stronie pamietamkatyn1940.pl oraz na profilu facebook.com/GuzikKatynski przybliżamy informacje o pracach Komitetu – o jego twórcach i ich determinacji w dążeniu do zbadania zbrodni, o świadkach, w tym o do dzisiaj niewyjaśnionej sprawie „świadka w białym kapturze”, który przedstawił zupełnie nieprawdopodobną i pełną sprzeczności relację, a także o raporcie końcowym i o tym, dlaczego jego zalecenia nie zostały nigdy wcielone w życie.
Niezwykłe były okoliczności powołania komitetu w sytuacji milczenia o Katyniu przez rządy USA i Wielkiej Brytanii w latach powojennych, a nawet cenzury (np. cenzura i usunięcie wątków katyńskich z wypowiedzi Józefa Czapskiego w 1950 r. dla „Głosu Ameryki”) . Wydawało się, że wysiłki tych nielicznych zaangażowanych by nagłośnić sprawę (zwłaszcza J. Epstein i A. Bliss-Lane) spełzną na niczym. Paradoksalnie, z pomocą w tej sprawie przyszło najpierw zwycięstwo komunistów Mao Tse-Tunga w Chinach (1949), a następnie wybuch wojny koreańskiej (1950-1953). Otwarta konfrontacja z komunizmem pozwoliła „odmrozić” sprawy spychane na margines w erze układania się z komunistami.
Raport Komitetu Maddena – dlaczego jego zalecenia nie zostały wcielone w życie?
W 1951 roku udaje się utworzyć Komitet Kongresu USA mający wyjaśnić okoliczności Zbrodni Katyńskiej. Na jego czele staje senator Ray J. Madden. Komitet działa przez 9 miesięcy w USA i w Europie, przesłuchuje wielu świadków, publikuje 8 tomów dokumentów. Co jednak najważniejsze w 1952 roku publikuje raport, w którym jednoznacznie stwierdza, że odpowiedzialność za zbrodnię ponosi ZSRR i wzywa kongres USA do uchwalenia rezolucji obligującej prezydenta USA do wniesienia formalnego wniosku do ONZ o powołanie komisji międzynarodowej do zbadania sprawy.
Jednak zmęczenie społeczeństwa przedłużającą się, bardzo kosztowną dla Amerykanów wojną (na froncie przebywało naraz do 500 tys. żołnierzy USA), przeciągające się negocjacje w sprawie zakończenia wojny, wreszcie śmierć Józefa Stalina w marcu 1953 roku, spowodowały, że rząd Stanow Zjednoczonych stopniowo zwrócił się w stronę polityki dialogu i nie zadrażniania stosunków z państwami komunistycznymi. Ostatecznie politykę te przypieczętowało podpisanie rozejmu kończącego wojnę koreańską dzielące Koreę na dwa państwa 27 lipca 1953 roku. Głos Komitetu Maddena, wzywającego w swym raporcie do postawienia sprawy Katynia na forum ONZ, pozostał bez odpowiedzi.
Źródła:
- W. Wasilewski Kongres USA wobec Zbrodni Katyńskiej (1951–1952) [w:] Zbrodnia Katyńska w kręgu prawdy i kłamstwa. Praca zbiorowa pod red. S. Kalbarczyka, Warszawa 2010
- K. Piórkowska, Anglojęzyczni świadkowie Katynia, Warszawa 2012
Uwagi: w odniesieniu do ciała śledczego Kongresu Stanów Zjednoczonych do Zbadania Zbrodni Katyńskiej używamy nazwy „komitet”, a nie często używanej „komisja” opierając się na argumentacji Krystyny Piórkowskiej, badaczki z USA, która wskazuje na błędne nazywanie Komitetu Maddena komisją, gdyż komitet i komisja są dwoma odrębnymi prawnie ciałami powoływanymi przez Kongres USA i w tym przypadku mamy do czynienia właśnie z komitetem, patrz: K. Piórkowska, Anglojęzyczni świadkowie Katynia, Warszawa 2012.