Założenia i cele Kampanii
Jednym z zadań Narodowego Centrum Kultury jest kształtowanie świadomości obywatelskiej i historycznej Polaków. Kampania społeczno-edukacyjna „Pamiętam. Katyń 1940” jest przykładem jego praktycznej realizacji. Celem kampanii jest nie tylko przekazanie prawdy historycznej, ale także pobudzenie do refleksji nad kształtem współczesnego patriotyzmu. Patriotyzmu obywatelskiego, otwartego na przyszłość, który swoją siłę buduje na fundamencie przeszłości.
Kampania społeczno-edukacyjna „Pamiętam. Katyń 1940” jest elementem szerszych działań zmierzających do przywrócenia tego tragicznego wydarzenia zbiorowej pamięci. Jesteśmy dumni, że Narodowe Centrum Kultury jako jedno z pierwszych podjęło temat „katyński”, a projekt NCK sprowokował działania innych instytucji i osób. Kampania społeczno-edukacyjna „Pamiętam. Katyń 1940” została zainicjowana w kwietniu 2007 roku w okresie poprzedzającym premierę filmu Andrzeja Wajdy pt. „Katyń”, a także w czasie poprzedzającym awansowanie przez Prezydenta RP, oficerów zamordowanych w obozach katyńskich. Tworząc kampanię „Pamiętam. Katyń 1940” staramy się położyć nacisk na osobisty wymiar zbrodni katyńskiej, ukazać tragedię konkretnych osób, których losy przełożyły się również na tragedie ich bliskich. W ramach naszej akcji przygotowaliśmy widowisko multimedialne, koncerty, płyty DVD, wydajemy wydawnictwa edukacyjne oraz Bibliotekę Katyńską – serię książek przybliżających sylwetki oficerów II RP. Symbolicznym znakiem pamięci o bohaterach naszej kampanii jest guzik katyński – replika guzika z munduru oficerskiego znalezionego w Katyniu. Uczestnicy akcji mogą zostawić ślad swojej pamięci o oficerach przesyłając do nas swoją fotografię z guzikiem katyńskim za pośrednictwem strony Katyń. Guzik mnie obchodzi na facebooku.
„Guzik Katyński” – symbol kampanii
Założeniem Kampanii ”Pamiętam. Katyń 1940” jest ukazanie zbrodni katyńskiej nie tyle przez pryzmat statystyki, czy rozmiaru okrucieństwa, ale poprzez indywidualne i osobiste tragedie konkretnych ludzi. Pragniemy pokazać losy ofiary oraz ich rodzin, ostatnie listy, pamiątki, tak by uświadomić, że w Katyniu i innych obozach zagłady zginęło nie dwadzieścia kilka tysięcy anonimowych oficerów, ale dwadzieścia kilka tysięcy konkretnych ludzi, z których każdy miał swoją własną historię.
Symbolem ofiar jest replika guzika z polskiego munduru oficerskiego odnalezionego w lesie katyńskim. Ten materialny dowód pamięci, będący „relikwią” odnalezioną w „dole śmierci” miał stać się, w założeniu i faktycznie stał się, znakiem pamięci o bohaterach tej straszliwej zbrodni. Inspiracją do wyboru właśnie tego symbolu, był wiersz Zbigniewa Herberta pt. „Guziki” dedykowany, przez autora, jednemu z zamordowanych.
W ramach kampanii Narodowe Centrum Kultury do tej pory wyprodukowało i dystrybuowało ok 300 000 guzików. Partnerzy naszej akcji wykonali ich jeszcze 200.000.
Guziki
Zbigniew Herbert
[ Pamięci kapitana Edwarda Herberta ]
Tylko guziki nieugięte
przetrwały śmierć świadkowie zbrodni
z głębin wychodzą na powierzchnię
jedyny pomnik na ich grobie
są aby świadczyć Bóg policzy
i ulituje się nad nimi
lecz jak zmartwychwstać mają ciałem
kiedy są lepką cząstką ziemi
przeleciał ptak przepływa obłok
upada liść kiełkuje ślaz
i cisza jest na wysokościach
i dymi mgłą katyński las
tylko guziki nieugięte
potężny głos zamilkłych chórów
tylko guziki nieugięte
guziki z płaszczy i mundurów
Projekty realizowane w ramach akcji Pamiętam. Katyń w 2007 i w 2010 roku ;
w ramach naszej akcji przygotowaliśmy szereg akcji o charakterze kulturalnym i edukacyjnym popularyzującym wiedzę na temat zbrodnii Katyńskiej. Najważniejsze z nich to;
– widowisko multimedialne Ibidem’40, przygotowane przez Łukasza L.U.C. – a Rostkowskiego oraz studio graficzne Platige Image. Na widowisko złożyły się impresje związane z tematyką katyńską oparte na filmowych i dźwiękowych materiałach archiwalnych, oraz specjalnie przygotowane animacje komputerowe. Obrazom towarzyszyły napisana na tę okazje muzyka na fortepian, elektronikę, skrzypce, wiolonczele, kontrabas, perkusja, gramofony, klarnet, wokal żeński, gitarę, trąbkę. Zapis Warszawskiego koncertu L.U.C – a, który odbył się 14 września 2010 roku, został wydany na DVD.; Widowisko pokazywane było również w Łodzi, Gdańsku, Elblągu, Katowicach, Iławie, Wieluniu, Poznaniu, Bydgoszczy, Gdyni i Chorzowie.
– akcja wizerunkowa akcja billboardowa została przeprowadzona w sierpniu 2007 roku oraz na przełomie marca i kwietnia 2010 roku na ulicach aglomeracji katowickiej, Warszawy, Łodzi, Krakowa, Wrocławia, Poznania, Szczecina, Trójmiasta. Na setkach nośników znajdujących się w największych miastach w Polsce umieściliśmy plakaty przedstawiające grafikę w symboliczny sposób upamiętniającą guzik katyński (2007) oraz las katyński w 2010 r.; Głównym motywem plakatów był las katyński wpisany w symboliczne „słoje czasu”, które tworzą słowa wiersza Mariana Hemara pt. „Katyń”. Ponadto w Polskim Radu oraz lokalnych rozgłośniach radiowych został wyemitowany klip przypominający o rocznicy. Na potrzeby akcji przygotowany został spot telewizyjny oparty na animacjach koncertowych stworzonych na potrzeby koncertu Łukasza LUC Rostkowskiego. Spot telewizyjny emitowany był przez TVP, Polsat, TVN, w pierwszej połowie kwietnia 2010 r.
– scenariusze lekcji „Lekcja katyńska” oraz teka edukacyjna „Las katyński” we współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej przygotowaliśmy do nauczycieli szkół gimnazjalnych i licealnych propozycje kompletnym opracowaniem tematów zająć lekcyjnych dotyczących zbrodni katyńskiej;
– katyński Marsz Cieni, inscenizowany przemarsz kolumny członków grup historycznych rekonstruujących jednostki Wojska Polskiego, Policji i Korpusu Ochrony Pogranicza z okresu września 1939 roku w eskorcie Armii Czerwonej i żołnierzy NKWD. Pod pomnikiem Pomordowanych
na Wschodzie odbywa się symboliczny Apel Pamięci i przekazanie guzika katyńskiego uczestnikom Apelu. Katyński Marsz Cieni odbywa tradycyjnie co rok w połowie kwietnia;
– Marsz Pamięci Gniezdowo – las katyński, młodzież szkolna z Wielkopolski, we współpracy
z uczniami rosyjskimi z okolic Smoleńska od kilku lat, w kwietniu odwiedza groby polskich oficerów pochowanych w Katyniu. Projekt realizowany jest nieprzerwanie od 2007 roku przez Stowarzyszenie Współpracy ze Wschodem MEMORAMUS z Poznania we współpracy z Narodowym Centrum Kultury. Każdego roku jest to około 140-osobowa grupa polskich uczniów i podobna liczba uczniów rosyjskich. Organizatorami tego przedsięwzięcia są ze strony rosyjskiej: Dom Polski w Smoleńsku oraz Państwowy Kompleks Memorialny „Katyń”. Ze strony rosyjskiej marsz wspierają: gubernator Obwodu Smoleńskiego, Memoriał Katyń oraz Prezes Domu Polskiego w Smoleńsku oraz Rosyjskie Stowarzyszenie Ofiar Bezprawnych Represji Politycznych. Od kilku lat Prezydent RP przekazuje przesłanie do młodzieży odczytywane podczas uroczystości rozpoczęcia Marszu w Memoriale.
– wystawa planszowa pokazywana w Łodzi, Warszawie, Wrocławiu dokumentująca zbrodnię katyńską poprzez pryzmat jednostkowych doświadczeń;
– „Epitafia Katyńskie”- filmy dokumentalne. Cykl krótkich (3 minutowych) filmów dokumentalnych poświeconych ofiarom zbrodni katyńskiej. Przedstawione w nich zostały pojedyncze życiorysy, ilustrowane fotografiami rodzinnymi oraz archiwalnymi materiałami filmowymi. „Epitafia Katyńskie” były emitowane przez TVP oraz sieć kin studyjnych w Warszawie i Krakowie.
– „Katyń. Technologia zbrodni” – film dokumentalny. Film wg scenariusza i reżyserii Andrzeja Czarneckiego. Materiały archiwalne zostały zestawione ze współczesną oceną zbrodni katyńskiej przez obywateli rosyjskich. Powstały 2 części dokumentu; „Listy z Katynia” oraz „Generał z Katynia”.
Film emitowany był w TVP oraz TVP Łódź.
– „1940 Katyń, Zbrodnia na nieludzkiej ziemi”- komiks historyczny. Komiks historyczny, którego scenariusz powstał na podstawie fragmentów książek Jozefa Czapskiego „Wspomnienia Starobielskie” i „Na nieludzkiej ziemi” oraz Stanisława Swianiewicza „ W cieniu Katynia”. Części fabularnej towarzyszy esej historyczny „Katyń – Kłamstwo o wielu obliczach”, autorstwa znanego historyka Tadeusza A. Kisielewskiego. Wydawnictwo przygotowane zostało przez wydawnictwo Zin Zin Press. Jego premiera miała miejsce w kwietniu 2010 r.
Najnowszy raport na temat pamięci o zbrodni katyńskiej w Polsce ogłoszono 5 kwietnia 2018 w Warszawie. Badanie przeprowadzono w dwóch częściach: sondaż na reprezentatywnej grupie Polaków oraz pogłębiające badanie jakościowe, w którym uczestniczyły osoby bliżej związane z historią Zbrodni Katyńskiej. O wynikach badań opowiadają dr Tomasz Kukołowicz – Kierownik Działu Badań i Analiz NCK oraz Zuzanna Maciejczak z zespołu badawczego NCK.
NCK od 2007 roku prowadzi działania edukacyjne dotyczące Zbrodni Katyńskiej. Informacje zamieszczane są na stronie pamietamkatyn1940.pl. Symbolem kampanii jest replika guzika z polskiego munduru oficerskiego odnalezionego w lesie katyńskim. W tym roku częścią kampanii „Pamiętam. Katyń 1940” jest serial dokumentalny „Sztafeta” (zwiastun do obejrzenia tutaj) wyprodukowany przez NCK i dystrybuowany w Internecie (na stronach i profilach prowadzonych przez NCK) w polskiej i angielskiej wersji językowej.
„Pamięć o naszych najważniejszych wydarzeniach w dziejach musi być przekazywana z pokolenia na pokolenie, a społeczeństwo ma prawo domagać się od instytucji państwowych dbania o te pamięć historyczną” – podkreślił podczas prezentacji filmu wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego Jarosław Sellin.
Premiera pierwszego odcinka odbyła się 5. kwietnia, kolejne odcinki udostępniane będą między 9. a 13. kwietnia. O historii powstania filmu opowiadają współtwórca filmu Maksymilian Olenderek oraz Kacper Ciesielski – prawnuk zamordowanego w Katyniu Czesława Ciesielskiego.
Również 5. kwietnia swoją nową odsłonę zainaugurowała strona internetowa kampanii.
Sam raport na temat pamięci o zbrodni katyńskiej w Polsce dostępny jest na stronie NCK.