Prezentowane prace artystów – polskich żołnierzy, więzionych w łagrach Starobielska, Kozielska, Pawliszczewa Boru, Griazowca, Komi i Peczory pochodzą z kolekcji Muzeum Katyńskiego, Muzeum Archidiecezji i Muzeum Narodowego w Warszawie.

Na zbiór składa się, cudem ocalały, zespół rysunków przechowanych i wyniesionych z łagru w pudełku na szachy, należący do Aleksandra Witliba (1910-1982), więźnia obozów w Kozielsku i Griazowcu, przed wojną nauczyciela i dyrektora szkoły. Portrety, pejzaże, scenki rodzajowe tworzone przez współwięźniów – Czapskiego, Turkiewicza, Westwalewicza i innych są po raz pierwszy prezentowane szerokiej publiczności.

Premierowo pokazujemy prace Adama Kossowskiego (1905-1986), absolwenta Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, stypendysty rządu polskiego, zdobywcy I nagrody w konkursie na dekoracje ścienne w hallu Dworca Głównego w Warszawie. Więziony w Charkowie, a potem nad Peczorą, Kossowski wydostał się z Rosji z armią gen. Władysława Andersa. Ze względu na bardzo zły stan zdrowia już z Palestyny został przetransportowany do Londynu. W 1943 rozpoczął prace nad cyklem scen z życia łagiernego. Pokaźny zespół jego rysunków trafił do zbiorów Muzeum Archidiecezji Warszawskiej jako dar żony zmarłego artysty.

Do prezentowanego zbioru włączone zostały przedwojenne grafiki  Edwarda Manteuffla Szoege (1908-1940) z Muzeum Narodowego w Warszawie.

Absolwent Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie, uczeń Tadeusza Pruszkowskiego i Władysława Skoczylasa przed wojną założył słynne Atelier MEWA, projektujące wnętrza m.in. pierwszych polskich transatlantyków. Jego popularne ilustracje trafiały na okładki książek i czasopism. Zmobilizowany w 1939 r., jako jeniec wojenny został osadzony w Starobielsku. Zginął w nie do końca wyjaśnionych okolicznościach w Charkowie.

Prace z kolekcji MNW z lat 1933-37, chronologicznie najwcześniejsze, – ukazują artystę o świetnym warsztacie i wyczuciu formy. Klasycyzujące ilustracje książkowe, utrzymane są w eleganckiej konwencji art deco. Widać predylekcję do architektury i architektonicznego detalu. Bardziej swobodny i ekspresyjny jest wizerunek św. Sebastiana. Artysta stosuje szerokie plamy  jednolitej czerni, czym upodobnia pracę do wycinanki. Jakże proroczy charakter ma śmierć świętego, przywiązanego do drzewa, które żarzy się jakby od łuny pożogi, a może tylko promieni zachodzącego słońca?

Józef Czapski (1896-1993) wzięty do niewoli sowieckiej pod koniec września 1939 i osadzony w łagrze w swoich Wspomnieniach Starobielskich opisuje dwa podniosłe momenty z życia starobielszczan – 11 listopada i Wigilię Bożego Narodzenia. Akwarelę z postaciami oficerów śpiewających kolędy Czapski wkleja później do Dziennika. Wspomina jak ku nieopisanemu wzruszeniu współwięźniów Manteuffel przygotowuje wówczas w sekrecie matrycę graficzną, z której odbija na opłatku obraz św. Rodziny.

Czapski przywołuje momenty, gdy pod wieczór więźniowie zbierają się na wspólnym czytaniu. To chwile wyczekiwane, przywracające wiarę w ocalenie. Nie sposób ocenić, ile powstało wówczas rysunków – portretów, ulotnych szkiców. Poza kilkoma wyjątkami prace te przepadły co do jednej, podobnie jak spisana przez Czapskiego historia malarstwa, jak prace naukowe polskich przyrodników, ekonomistów, politycznych wizjonerów, jak twórczość osadzonych poetów…

Wśród zebranych prac, pojedynczych świadectw obozowej twórczości i dokumentacji łagiernego życia, uderza odmienność temperamentów twórców. Pobyt w obozie, sytuacja graniczna, tytaniczne zmagania z rzeczywistością, wobec których sztuka staje się skrawkiem normalności, pozwala zachować godność i istotę człowieczeństwa. Pozwala na wypowiedzenie własnego przeżycia, na rejestrację zachwytu estetycznego. Nie ma tu posępnego patosu, przeciwnie odnosimy wrażenie, że twórcy z Griazowca szukają pocieszenia w ładnym widoku, w rejestracji przelotnej przyjemności, chwili relaksu na trawie, lekturze. Wiele tu architektury, choć przeważają portrety współwięźniów i scenki rodzajowe. Artyści dokumentują autentyczne wydarzenia, rejestrują momenty normalności. Wśród nich wyróżnia się Czapski, który z zuchwałą ciekawością tropi szczegóły fizjonomii. W zarazem liryczny i ironiczny cudzysłów ujmuje sferę osobistych przeżyć. Przykuwają uwagę prace Zygmunta Turkiewicza (1912-1973) – akwarele tworzone z biegłością nieustępującą pracom Czapskiego, czy doskonałe szkice Stanisława Westwalewicza (1906-1997).

Na przeciwległym biegunie pozostają prace Adama Kossowskiego, powstające już w Londynie, przywołujące przeżycia obozowe. Artysta dokonuje ekspresjonistycznej wiwisekcji. W jego rysunkach, gwaszach i akwarelach uderza brutalność i twardość konturów, drapieżność formy, a zarazem osobliwa naiwność i przesunięcie w kierunku groteski z repertuaru Goyi. Jest to twórczość napiętnowana patosem i dojmującym pesymizmem. Najbardziej poruszające są szkice w ołówku, błyskawiczne rejestracje obrazów wyrzucanych przez pamięć. Zamrażają one przeżycia skrajne: samotność, trwogę, śmierć. Rejestrują momenty kaźni, reportersko, chciałoby się powiedzieć bezosobowo. Tylko napięcie linii i ekspresja szybkiej kreski mówi o stanie emocjonalnym artysty. Rysunki piórkiem stanowią bardziej liryczną część dzieła Kossowskiego. Wnoszą ściszoną, nostalgiczną, a zarazem tkliwą nutę w to pandemonium grozy. Ekspresja zostaje złagodzona. Figury ludzkie są mniej groteskowe. Gdyby nie zasieki i sylwetki uzbrojonych sołdatów, moglibyśmy wnioskować o mniej potwornym temacie.

Zaprezentowane prace zachęcają do zmiany optyki, do innego spojrzenia na zbrodnię katyńską. Indywidualizują i personalizują tragedię. Odtwarzają losy jednostek, czasami profesjonalnych artystów, innym razem amatorów. Nie zawsze się to udaje. O wielu więźniach – ofiarach zbrodni katyńskiej wciąż nic nie wiemy. Nawet tu wśród prezentowanych zaledwie kilku nazwisk autorów wyłaniają się dwie postacie nieomal anonimowe – malarza Józefa Lipińskiego (1891–1940), więzionego w Starobielsku, zamordowanego w Charkowie, oraz Franciszka Kupki (1915-1940), więźnia Kozielska, rozstrzelanego w Katyniu. Prezentowane na wystawie prace są jedynym znanym świadectwem ich życia i talentu.

Rysunek tuszem lawowany.Na piewrszym planie żołnierz z karabinem, kotły do gotowania jedzenia, grupa ludzi siedząca na ziemi, w oddali obóż, wieże staraznicze i ludzie wychodzący przez bramę.
Adam Kossowski, Łagry, rys. piórkiem, lawowany, Londyn, 1943, MAW
Rysunek tuszem, lawowany. Męzczynz asiedzący na stopniach drabiny z kubkiem. Na drugim planie dwóch siedzących mężczyzn. W tle ogrodzenie z drutu, wieżyczka starżnicza i długi dom.
Stanisław Westwalewicz, Kozielszczyzna, rys. piórkiem lawowany, 1939, © Muzeum Katyńskie
Rysunek ołówkiem. Szkicowo ujete trzy postacie, w tle brama i wieżyczka strażnicza.
Adam Kossowski, Łagry, rys. ołówkiem, Londyn 1943, © Muzeum Archidiecezji Warszawskiej
Rysunek ołówkiemi piórkiem. Pień drzewa i wejście do budynku z uchylonymi drzwiami.
Stanisław Westwalewicz, Zdewastowana kaplica przycerkiewna, rys. ołówkiem i piórkiem, Kozielsk 1940, © Muzeum Katyńskie
Rysunek ołówkiem. Leżące postacie w długim pomieszczeniu.
Adam Kossowski, Więzienie w Charkowie, rys. ołówkiem, Londyn, 1943, © Muzeum Archidiecezji Warszawskiej
Trzy rysunki tuszem na jednej kartce. Grupy ludzi przy ogrodzeniu, wieżyczki straznicze.
Adam Kossowski, W łagrze, rys. piórkiem, Londyn 1943, © Muzeum Archidiecezji Warszawskiej
Rysunek ołówkiem i temperą. Drewniane zabudwania, na pierwszym planie drzewa, śnieg.
Józef Lipiński, Łagier, ołówek, tempera, 1940, © Muzeum Katyńskie
Strona częściwo zapisana drobnym pismem. Po środku rysunek śpiącego mężczyzny pod kocem.
Józef Czapski, Dziennik, rys. piórkiem, © Muzeum Narodowe w Krakowie
Rysunek ołówkiem i temperą. Zabudowania z okragłą wieżyczką, śnieg.
Józef Lipiński, Łagier, ołówek, tempera, 1940, © Muzeum Katyńskie
Rysunek ołówkiem, lawowany. Szkicowo narysowane postacie stojące w kolejce, przed wysokim budynkiem
Stanisław Westwalewicz, Kolejka po wodę, rys. ołówkiem, lawowany, Kozielsk, 1940, © Muzeum Katyńskie
Rysunek piórkiem. Młody mężczyzna siedzący z podpartą głową przy biurku.
Józef Czapski, Portret, ze zbiorów A.Witliba, rys. piórkiem, © Muzeum Katyńskie
Zapisana drobnym pismem strona, z wklejonymi rysunkiem śpiącego mężczyzny.
Józef Czapski, Dziennik, rys. piórkiem, © Muzeum Narodowe w Krakowie
Strona z obrazkiem namalowanym akwarelą. Śpiewający mężczyźni, w tle stół i dwie postacie.
Józef Czapski, Dziennik, akwarela, © Muzeum Narodowe w Krakowie
Drzeworyt. Nagi mężczyzna przy drzewie przebity wieloma strzałami.
Edward Manteuffel, Św. Sebastian, drzeworyt, 1933, © Muzeum Narodowe w Warszawie
Drzeworyt. Na pierwszym plnie łuk triumfalny, w tle budynki.
Edward Manteuffel, Forum Romanum, drzeworyt, 1936, © Muzeum Narodowe w Warszawie
Drzeworyt. Dwóch mężczyzn i kobietę w staroświeckim sklepie.
Edward Manteuffel, Staroświecki sklep, drzeworyt, 1937, © Muzeum Narodowe w Warszawie
Rysunek ołówkiem. Pomieszczenie z pietrowym łózkiem, na dole siedzi jeden mężczyzna, na górze trzech.
Józef Lipiński, Wnętrze baraku, 1940, © Muzeum Katyńskie
Obraz tuszem, lawowany. Wnętrze derwnianego baraku z piętrowymi łózkami. Po środku piecyk z podłączoną rurą, wisząca lampa. Na łóżkach siedzący mężczyźni, po środku stojący.
Adam Kossowski, Łagier w Koźwie, rys. piórkiem, akwarela, Londyn, 1943, © Muzeum Archidiecezji Warszawskiej
Rysunek kredkami. Pięciu mężczyzn grających w karty.
Stanisław Westwalewicz, Portret współjeńców, rys. kredkami, 1940, © Muzeum Katyńskie
Rysunek kredkami. Dwóch mężczyzn.
Stanisław Westwalewicz, Portret współjeńców, rys. kredkami, 1940, © Muzeum Katyńskie
Rysunek kredkami. Ogrodzenie z drutu kolczastego. Za nim sosny.
Stanisław Westwalewicz, Sosny, rys. kredkami, 1940, © Muzeum Katyńskie
Akwarels. Na piewrszym planie siedzący mężczyzna, zabudowania, łaka, pięć postacie i domy w oddali.
Zygmunt Turkiewicz, ze zbiorów A.Witliba, akwarela, © Muzeum Katyńskie
Rysunek ołówiekim. Szkicowo narysowane postacie siedzące na podłodze w celi więziennej.
Adam Kossowski, rys. ołówkiem, Londyn 1943, © Muzeum Archidiecezji Warszawskiej
Rysunek ołówkiem, drewniany budynek, przed nim grupka postaci.
Stanisław Westwalewicz, ze zbiorów A.Witliba, rys. ołówkiem, Griazowiec, 1941, © Muzeum Katyńskie
Rysunek ołówkiem. Cela więzienna po prawej stronie kilka postaci pod ścianą, po lewej osoba w mundurze i krzyczący mężczyzna.
Adam Kossowski, Kaźń, rys. ołówkiem, Charków, © Muzeum Archidiecezji Warszawskiej
Rysunek tuszem. Portret mężczyzny.
Józef Czapski, Portret Aleksandra Witliba, Portret nieudany, Griazowiec, 1941, © Muzeum Katyńskie
Akwarela. Mężczyźni leżący na trawie.
Józef Czapski, Więźniowie podczas nauki, akwarela, Griazowiec, © Muzeum Katyńskie
Akwarela. Mężczyźni w bieliźnie leżący na trawie,
Józef Czapski, Więźniowie grający w warcaby, akwarela, Griazowiec, © Muzeum Katyńskie
Rysunek ołówkiem. Portret mężczyzny w furażerce.
Stanisław Westwalewicz, podporucznik Aleksander Witlib, rys. ołówkiem, Griazowiec 1940, © Muzeum Katyńskie
Rysunek ołówkiem. Wnętrze drewnianego pomieszczenia ze schodami.
Stefan Sienicki, Wnętrze budynku oficerskiego, rys. ołówkiem, Griazowiec, 09.07.1941, © Muzeum Katyńskie
Rysunek ołówkiem. Siedzący mężczyzna w płaszczu i czapce na głowie.
Stanisław Westwalewicz, podporucznik Aleksander Witlib, rys. ołówkiem, Griazowiec, 1940, © Muzeum Katyńskie
Akwarela. Na pierwszym planie karton, butelka, miski. Obrócony tyłem siedzący mężczyzna w nakryciu głowy.
Zygmunt Turkiewicz, Relaks po posiłku, akwarela, Griazowiec; 1941, © Muzeum Katyńskie
Rysunek tuszem, lawowany. Grupa stojących rzędami, ciepło ubranych ludzi. W tle ogrodzenie, brama, wieżyczka strażnicza.
Adam Kossowski, W łagrze, rys. piórkiem, lawowany, © Muzeum Archidiecezji Warszawskiej
Akwarela. Na pierwszym planie grupa siedzących na ziemi mężczyzn. Wybrzeże, latarnia, dwa statkina wodzie. Na drugim brzegu widać zabudowania.
Adam Kossowski, Oczekiwanie, tempera, Londyn, 1943, © Muzeum Archidiecezji Warszawskiej
Rysunek ołówkiem. Szkicowo przedstawienie postaci wzdłóż ogrodzenia z wieżyczką strażniczą.
Adam Kossowski, Nad Peczorą, rys. ołówkiem, © Muzeum Archidiecezji Warszawskiej
Rysunek ołówkiem. Ludzie na podłodze w długim, zatłoczonym pomieszczeniu.
Adam Kossowski, Więzienie w Charkowie, rys. piórkiem, © Muzeum Archidiecezji Warszawskiej
Rysunek tuszem, lawowany. Dwóch mężczyzn niosących kociołki, dwóch niosących beczkę, jeden mężczyzna czytający z kartki. W tle tłum postaci, baraki, ogrodzenie i wieżyczka strażnicza.
Adam Kossowski, W łagrze, rys. piórkiem, lawowany, Londyn, 1943, © Muzeum Archidiecezji Warszawskiej
Rysunek tuszem. Czterech mężczyzn w waciakach i capkach uszankach, jeden niesie kociołek. W tle baraki, ogrodzenie i wieżyczka strażnicza.
Adam Kossowski, Łagier w Koźwie, rys. piórkiem, Londyn, 1943, © Muzeum Archidiecezji Warszawskiej
Akwarela. Brzeg rzeki, dwie barki, na nich mężczyźni.
Adam Kossowski, Nad Peczorą, tempera, Londyn 1943, © Muzeum Archidiecezji Warszawskiej
Rysunek tuszem. Trzech mężczyzn niesie ciało. w tle wiele postaci.
Adam Kossowski, rys. piórkiem, © Muzeum Archidiecezji Warszawskiej
Obraz przedstawiajacy wynoszenie ciał zmarłych z barki śmierci w czasie postoju. Na bliskim planie widać ludzi przenoszących ciało a w oddali unoszący się dym. Tempera na papierze, Adam Kossowski, praca stworzona w Londynie w 1943 roku.
Adam Kossowski, Barki śmierci, tempera, Londyn 1943, © Muzeum Archidiecezji Warszawskiej
Praca przedstawiająca więźniów oczekujących na załadunek na barki śmierci. Na pierwszym planie żołnierz z bronią i bagnetem. Adam Kossowski, praca stworzona w Londynie w 1943 roku.
Adam Kossowski, Barki śmierci, rys. piórkiem, lawowany, Londyn, 1943, © Muzeum Archidiecezji Warszawskiej
Rysunek tuszem przedstawiający barki śmierci na rzece Peczorze. Adam Kossowski, praca stworzona w Londynie w 1943 roku.
Adam Kossowski, rys. tuszem, © Muzeum Archidiecezji Warszawskiej
Praca przedstawiająca łagier, z którego wychodzą więźniowie.. Niektórzy niosą jakieś przedmioty, tobołki. Być może moment opuszczenia obozu po ogłoszeniu amnestii. Obóz w Kożwie nad Peczorą, Adam Kossowski, praca stworzona w Londynie w 1943 roku.
Adam Kossowski, rys. piórkiem, lawowany, © Muzeum Archidiecezji Warszawskiej
Praca na papierze przedstawiająca więźniów wychodzących z łagru, którzy są pilnowani przez strażników. Więźniowie wychodzą do pracy. U niektórych widać łopaty lub inne narzędzia. Obóz w Kożwie nad Peczorą, Adam Kossowski, praca stworzona w Londynie w 1943 roku.
Adam Kossowski, rys. piórkiem, lawowany, © Muzeum Archidiecezji Warszawskiej
Rysunek ołówkiem. Przedstawia leżących więźniów w wieloosobowej celi więzienia w Charkowie. Adam Kossowski, praca stworzona w Londynie w 1943 roku.
Adam Kossowski, rys. ołówkiem, © Muzeum Archidiecezji Warszawskiej
Portret nieznanego mężczyzny narysowany ołówkiem. Franciszek Kupka, obóz w Kozielsku, styczeń 1940
Franciszek Kupka, Portret nieznanego mężczyzny, rys. ołówkiem, Kozielsk; 01.1940, © Muzeum Katyńskie
Akwarela przedstawiajaca więźniów w baraku, którzy grzeją się przy piecu. Jeden z więźniów wdrapuje się na pryczę. Obóz w Kożwie nad Peczorą, Adam Kossowski, praca stworzona w Londynie w 1943 roku.
Adam Kossowski, akwarela, © Muzeum Archidiecezji Warszawskiej
Rysunek ołówkiem. Portret mężczyzny w średnim wieku.
Józef Czapski, portret Aleksandra Witliba, © Muzeum Katyńskie
Akwarela, mężczyzna w majtkach i czapce, siedzący na ławce i czytający książkę.
Zygmunt Turkiewicz, Mężczyzna czytający, akwarela, Griazowiec, 1941, © Muzeum Katyńskie

Józef Czapski, właśc. hrabia Hutten-Czapski (1896–1993) – niedoszły prawnik, odznaczony w wojnie polsko-bolszewickiej Orderem Virtuti Militari, pisarz i malarz – absolwent krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, uczeń Józefa Pankiewicza. W latach dwudziestych związany z grupą polskich kapistów. W ich gronie mieszkał i tworzył w Paryżu (1924-31).

Zmobilizowany we wrześniu 1939 r., został wzięty do niewoli sowieckiej i osadzony w Starobielsku. Ze względu na chorobę płuc otrzymał skierowanie do prac wykonywanych pod dachem i pozostawał pod specjalną obserwacją jako „element wrogi”. Wiosną 1940 r. na polecenie ambasady niemieckiej przeniesiono go do obozu w Griazowcu, gdzie został osadzony z 400 innymi więźniami Starobielska, Kozielska i Ostaszkowa – jedynymi ocalałymi z egzekucji katyńskich.

Objęty amnestią po zawarciu układu Sikorski–Majski wstąpił do tworzonej w Tocku Armii Polskiej na Wschodzie. Do wiosny 1942 r. prowadził poszukiwania zaginionych jeńców. Przeszedł szlak bojowy 2. Korpusu. Od 1946 r. współtworzył paryską Kulturę. Do śmierci mieszkał w domu – redakcji „Kultury” w Maisons-Laffitte. Przeżycia z łagrów opisał we Wspomnieniach  starobielskich i Na nieludzkiej ziemi.

Jego prace malarskie gł. portrety i sceny rodzajowe były pokazywane na licznych wystawach w Europie i Ameryce Pd.

Po wojnie w Polsce jego twórczość literacka i malarska były objęte cenzurą. Pierwsze wystawy w kraju odbyły się dopiero po odwilży w 1957 r. w Muzeum Narodowym w Poznaniu i Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, kolejna – dopiero w 1986 r. w Muzeum Archidiecezji Warszawskiej.

 

ppor. Franciszek Kupka (1915 –1940) – więzień Kozielska, zamordowany w Katyniu.

 

Adam Kossowski (zm. 1986) – absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, stypendysta rządu polskiego, zdobywca I nagrody w konkursie na dekoracje ścienne w hallu głównym Dworca Głównego w Warszawie. Więziony w Charkowie, a potem nad Peczorą, Kossowski wydostał się z Rosji z armią gen. Władysława Andersa. Ze względu na bardzo zły stan zdrowia już z Palestyny został przetransportowany do Londynu. W 1943 rozpoczął prace nad cyklem scen z życia łagiernego. Dziełem jego życia był wystrój wnętrza kościoła Karmelitów w Aylesford w południowej Anglii.

 

por. Józef Lipiński (1891–1940) – artysta malarz, więzień Starobielska, rozstrzelany w Charkowie.

 

Edward Manteuffel Szoege (1908 –1940) – absolwent Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie, uczeń Tadeusza Pruszkowskiego i Władysława Skoczylasa, przed wojną założyciel słynnego Atelier MEWA, projektującego wnętrza m.in. pierwszych polskich transatlantyków. Jego popularne ilustracje trafiały na okładki książek i czasopism. Zmobilizowany w 1939, wzięty do sowieckiej niewoli, został osadzony w Starobielsku. Zginął w nie do końca wyjaśnionych okolicznościach w Charkowie.

 

Stefan Sienicki (1897–1970) – architekt, projektant wnętrz, profesor Politechniki Warszawskiej. Do wybuchu II wojny światowej prowadził własną pracownię projektową. Był kierownikiem architektonicznym zakładów meblowych «Thonet». W kampanii wrześniowej został ranny pod Krasnymstawem; wzięty do niewoli w szpitalu w Kowlu, znalazł się kolejno w obozach w Kozielsku i Griazowcu. Prawdopodobnie już w Kozielsku wygłaszał prelekcje (ponad 500) z historii  architektury wnętrz. Objęty amnestią w sierpniu 1941 zgłosił się do armii formowanej przez gen. Władysława Andersa. Otrzymał nominację na zastępcę szefa budownictwa. W 1943 został przeniesiony do działającej od 1942 Polskiej Szkoły Architektonicznej (PSA) przy uniwersytecie w Liverpoolu, gdzie wszedł w skład Rady Studiów i wykładał rysunek odręczny, projektowanie wnętrz oraz architekturę przemysłową i handlową. Wrócił do Polski w 1945. Od 1947 prowadził Katedrę Projektowania Zespołów Przemysłowych przemianowaną w 1951 na Katedrę Architektury Przemysłowej, a następnie Projektowania Zakładów Przemysłowych. Po wojnie projektował niewiele. Zajmował się gł. działalnością badawczą.

 

Zygmunt Turkiewicz (1912–1973) – pseudonim Turek, uczeń Felicjana Sz. Kowarskiego w Akademii Warszawskiej, prócz malarstwa studiował tkactwo i liternictwo.  Aresztowany w 1939, trafił na Łubiankę, do Kozielska, a wreszcie Griazowca. Po amnestii wcielony do armii Polskiej na Wschodzie, przeszedł szlak bojowy 2 Korpusu. Pełnił funkcję kierownika działu plastycznego Wydziału Propagandy i Kultury 2 Korpusu. Był odpowiedzialny za projekty afiszów oraz dokumentację fotograficzną, organizował też wystawy artystów-żołnierzy w Bagdadzie, Kairze i Rzymie. Po bitwie pod Monte Cassino podjął się stworzenia albumu gwaszów i rysunków piórkiem poświęconych bitwie. Prace niezwykle ekspresyjne i nowoczesne w formie uznane za mało heroiczne, rozczarowały wielu apologetów bitwy. Zafascynowany sztuką egipską, szukał w malarstwie uproszczeń. Jego styl ewoluował od impresjonizmu, przez ekspresjonizm do abstrakcji. Krytyczny wobec wcześniejszych okresów swojej twórczości, niszczył wiele prac. W ostatniej fazie twórczości prowadził intensywne poszukiwania nowych materii oraz form.

 

ppor. Stanisław Westwalewicz (1906–1997) – absolwent krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, uczeń Fryderyka Pautscha. We wrześniu 1939 nie mogąc się doczekać mobilizacji sam zgłosił się do oddziałów przerzucanych z Lublina na Wschód. Aresztowany po wkroczeniu armii sowieckiej,  został uwięziony w łagrze w Kozielsku. Cudem uniknął rozstrzelania w lesie katyńskim. Do końca sierpnia 1941 przebywał w obozie w Griazowcu. Uwolniony po zawarciu układu Sikorski-Majski, został wcielony do powstającej Armii Polskiej. Przeszedł szlak bojowy 2 Korpusu, będąc odpowiedzialny za drukarnię polową. W 1947 powrócił do kraju. Osiadł w Tarnowie, z którym związany był do śmierci